Zapalenie gruczołu krokowego - łac. Prostatitis

Budowa i funkcja prostaty

Gruczoł krokowy - prostata jest narządem należącym do męskiego układu płciowego. Ze względu na swoje anatomiczne położenie gruczoł krokowy ma istotny wpływ na funkcję układu moczowego u mężczyzny. Prostata jest niewielkim gruczołem wielkości kasztana, którego funkcja polega na produkcji wydzieliny wchodzącej w skład spermy, która zapewnia plemnikom odpowiednie warunki do przeżycia. Gruczoł krokowy położony jest w miednicy mniejszej tuż poniżej pęcherza moczowego. Płaty boczne gruczołu krokowego otaczają sterczowy odcinek cewki moczowej.

Fot. Lokalizacja gruczołu krokowego - stercz zaznaczony żółtą strzałką.

Przyczyny i rodzaje zapalenia gruczołu krokowego

Zapalenie prostaty - łac. Prostatitis jest jednym z częściej występujących schorzeń urologicznych. Przez wiele lat uważano, że zapalenie gruczołu krokowego ma etiologię bakteryjną i dzielono je na zapalenie ostre lub przewlekłe jeśli objawy utrzymywały się dłużej niż przez 3 miesiące. Zapalenie gruczołu krokowego dzielone jest na 4 typy:

  Typ I - ostre bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego
  Typ II - przewlekłe bakteryjne zapalenie gruczołu krokoweg
  Typ III - przewlekłe niebakteryjne zapalenie prostaty
a.  postać zapalna - leukocyty w nasieniu
b.  postać niezapalna - brak leukocytów w nasieniu
  Typ IV - bezobjawowe zapalenie stercza rozpoznane na podstawie wyniku badania histopatologicznego

Ostre bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego jest najrzadziej występującą postacią zapalenia, które jest najprościej rozpoznawane. Zapalenie wywoływane jest przez ostrą infekcję bakteryjną z charakterystycznymi objawami. Ostre bakteryjne zapalenie stercza objawia się zakażeniem układu moczowego, któremu z reguły towarzyszy gorączka i dreszcze. Najczęściej zgłaszanymi objawami jest bolesne oddawanie moczu, ból podbrzusza i krocza z towarzyszącycm częstomoczem i parciami naglącymi.

Przewlekłe bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego jest stanem zapalnym o mniej nasilonych objawach w porównaniu z fazą ostrą zapalenia. Przewlekły stan zapalny stercza może objawiać się nawrotowymi zakażeniami układu moczowego i przebiega bez gorączki. Objawy ze strony układu moczowego utrzymują się przez minimum 3 miesiące. W okresach remisji pacjenci z przewlekłym stanem zapalnym stercza mogą nie odczuwać żadnych dolegliwości.

Przewlekłe niebakteryjne zapalenie prostaty jest stanem zapalnym, który nie jest spowodowany zakażeniem bakteryjnym. Przewlekłe niebakteryjne zapalenie prostaty jest najczęściej rozpoznawanym typem zapalenia. Etiologia zapalenia niebakteryjnego jest nieznana co sprawia, że leczenie jest w wielu przypadkach nieskuteczne. Pacjenci mogą odczuwać dolegliwości długoterminowo lub okresowo. Najczęściej zgłaszany jest ból w obrębie miednicy, zewnętrznych narządów płciowych i problemy z oddawaniem moczu. U wielu mężczyzn obserwuje się samoistne ustąpienie dolegliwości.

Bezobjawowe zapalenie gruczołu krokowego rozpoznawane jest na podstawie wyniku histopatologicznego. Jak sama nazwa wskazuje ten typ zapalenia prostaty nie daje żadnych objawów i rozpoznawany jest wyłącznie na podstawie analizy histopatologicznej materiału pobranego w czasie biopsji stercza, TURP lub adenomectomii.

Należy wspomnieć, że jedynie ostre bakteryjne i przewlekłe bakteryjne zaplenie gruczołu krokowego spowodowane są patogenem bakteryjnym. Częstość występowania zapalenia gruczołu krokowego wzrasta wraz z wiekiem osiągając szczyt między 40 a 50 rokiem życia.

Bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego wywoływane jest najczęściej przez bakterię Escherichia coli i Enterococcus faecalis. Inne bakterie wywołujące zpalenie stercza to bakterie z rodzaju Klebsiella, Proteus mirabilis i Pseudomonas aeuroginosa.

Objawy zapalenia prostaty

  Ból i pieczenie w czasie oddawania moczu
  Częste oddawanie moczu i parcia naglące
  Osłabienie strumienia moczu i wyczekiwanie na mikcję
  Ból nad spojeniem łonowym promieniujący do pachwin i pleców
  Ból krocza promieniujący do odbytu lub moszny
  Ból lub dyskomfort w obrębie prącia lub jąder
  Ból w czasie wytrysku
  Gorączka i objawy grypopodobne w bakteryjnym zapaleniuy stercza

Najczęściej zgłaszanymi objawami przez pacjentów z zapaleniem gruczołu krokowego jest ból i problemy z oddawaniem moczu. Objawy stanu zapalnego gruczołu krokowego uzależnione są od rodzaju zapalenia. Ostremu zapaleniu bakteryjnemu towarzyszy wysoka gorączka, ból krocza, ból podbrzusza i pachwin oraz bolesne, częste oddawanie moczu z towarzyszącymi parciami naglącymi. Czasami pacjenci zgłaszają niespecyficzne objawy bólowe z okolicy odbytu, prącia, tylnej ściany moszny lub jąder. Pacjenci z ostrym bakteryjnym zapaleniem stercza mogą dodatkowo zgłaszać zaburzenia erekcji, obecność krwi w spermie i dolegliwości bólowe w okolicy lędźwiowo - krzyżowej. Słaby strumień moczu i koniecznośc stosowania tłoczni brzusznej w czasie mikcji są często obserwowane u chorych z ostrym zapaleniem stercza.

W badaniu palcem przez odbytnicę (łac. per rectum lub DRE od Digital Rectal Examination) gruczoł krokowy jest rozpulniony, powiększony, nadmiernie ucieplony i żywo bolesny w czasie ucisku.

W badaniach laboratoryjnych u większości pacjentów obserwuje się ropomocz w badaniu ogólnym moczu i wysoką leukocytozę w morfologii krwi. Badania obrazowe takie jek USG jamy brzusznej i USG transrektalne mają ograniczoną wartość w diagnostyce ostrego zapalenia gruczołu krokowego.

Leczenie zapalenia stercza

Leczenie zapalenia gruczołu krokowego uzależnione jest od typu zapalenia. Ostre bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego leczone jest antybiotykami, które w zależności od nasilenia objawów mogą być podawane drogą dożylną lub doustnie. Pacjenci z nasilonymi objawami mogą wymagać hospitalizacji. Czasami istnieje konieczność odprowadzenia moczu przez cewnik. Postępowaniem z wyboru w przypadku zalegania moczu po mikcji lub zatrzymania moczu u pacjenta z ostrym zapaleniem prostaty jest założenie cystofixu (punkcyjna cystostomia nadłonowa). Antybiotykoterapia stosowana jest przez kilka tygodni i nie należy jej przerywać po ustąpieniu objawów.

Pacjenci z zaostrzeniem przewlekłego bakteryjnego zapalenia prostaty wymagają długotrwałego stosowania antybiotyków. U większości pacjentów (około 75%) takie postępowanie przynosi wyleczenie. U części pacjentów obserwuje się nawrotowe zapalenie gruczołu krokowego, które wymaga długotrwałego stosowania antybiotyków.

Pacjenci z przewlekłym niebakteryjnym zapaleniem prostaty nie wymagają stosowania antybiotyków. W literaturze obowiązuje termin przewlekłego zespołu bólowego miednicy małej o niejasnej przyczynie, który najlepiej przedstawia objawy w ym typie zapalenia. Ze względu na trudności diagnostyczne i niejasny obraz kliniczny antybiotyki mogą być zastosowane w początkowym etapie leczenia a ich kontynuacja uzależniona jest od odpowiedzi na zastosowane leczenie. Brak odpowiedzi na antybiotykoterapię sugeruje niebakteryjną etiologię stanu zapalnego.

Alfa - blokery mogą być stosowane w leczeniu zapalenia gruczołu krokowego każdego typu.  Niesterydowe leki przeciwzapalne często przynoszą ulgę i są chętnie stosowane w leczeniu zapalenia prostaty. Urolog może zalecić ograniczenie ostrych przypraw i wyeliminowanie kofeiny z diety. U części pacjentów jazda na rowerze powoduje nasilenie dolegliwości.

Przyczyny zapalenia gruczołu krokowego

Zapalenie gruczołu krokowego jest schorzeniem o niejasnej etiologii. W przypadku ostrego lub przewlekłego bakteryjnego stercza za czynnik wywołujący zapalenie uznawane są bakterie - najczęściej E. coli lub E. faecalis. Zakażenie bakteryjne stercza szerzy się drogą wstępującą przez cewkę moczową. Bakteryjne zapalenie prostaty nie jest schorzeniem przenoszonym drogą płciową i nie naraża partnerki seksualnej na ryzyko zarażenia. Zabiegi urologiczne takie jak cystoskopia lub cewnikowanie pęcherza moczowego zwiększają ryzyko wystąpienia zapalenia prostaty.

W przypadku zapalenia typu III i IV istnieje kilka teorii tłumaczących powstanie stanu zapalnego. Jedna z teorii głosi, że czynnikiem etiologicznym są atypowe patogeny takie jak chlamydie, mykoplazmy lub jest ono wynikiem odpowiedzi chemicznej lub immunologicznej na przebyty wcześniej uraz lub stan zapalny. Bardzo często zwraca się uwagę, że mięśnie i nerwy w obrębie dna miednicy mogą powodować ból, który nie ma związku ze staname zapalnym gruczołu krokowego.

Rozpoznanie zapalenia prostaty

Prawidłowo postawione rozpoznanie ma kluczowe znaczenie w leczeniu zapalenia prostaty. Ze względu na różnorodą etiologię różne typy zapalenia stercza leczona są w różny sposób. Podstawowym zadaniem urologa jest ustalenie czy objawy zgłaszane przez pacjenta spowodowane są zapaleniem gruczołu krokowego czy są wynikiem innych schorzeń układu moczowego (np. zapalenie cewki moczowej, łagodny przerost gruczołu krokowego, rak gruczołu krokowego i inne).

Wywiad lekarski zebrany od pacjenta jest pierwszym elementem w diagnostyce zapalenia stercza. Lekarz zadaje pytania na temat lokalizacji charakteru bólu i objawów ze strony układu moczowo - płciowego.

Badanie per rectum - badanie palcem przez odbytnicę (w urologii używa się określenia DRE od angielskiego określenia Digital Rectal Examination) jest badaniem w czasie którego lekarz ocenia wielkość, konsystencję, ruchomość i inne cechy gruczołu krokowego. Badanie jest możliwe dzięki bliskiemu sąsiedztwu gruczołu krokowego z przedniąścianą odbytnicy. Nie istnieje inne badanie, które mogłoby zastąpić badanie DRE w diagnostyce schorzeń gruczołu krokowego. W stanie zapaleny prostata jest bolesna w czasie palpacji, powiększona i często rozpulchniona. Badanie umożliwa ocenę pozostałych struktur dna miednicy.

USG transrektalne - badanie ultrasonograficzne wykonane głowicą transrektalną (głowica USG wprowadzane do odbytnicy) jest badaniem, które może być wykorzystane w przypadku podejrzenia ropnia gruczołu krokowego lub innej patologii w obrębie stercza i pęcherzyków nasiennych.

Badanie PSA - oznaczenie swoistego antygenu sterczowego - PSA może być zlecone w przypadku podejrzenia raka gruczołu krokowego lub wątpliwości diagnostycznych. Zapalenie prostaty przyczynia się do podwyższenia wartości PSA.

Posiew moczu - badanie umożliwia ocenę mikrobiologiczną i czasasmi pozwala na ustalenie czynnika wywołującego stan zapalny. Posiew nasienia  może być zlecony w diagnostyce stanu zapalnego prostaty.

Test 2 szklanek jest badaniem polegającym na wykonaniu posiewu moczu przed i po masażu stercza.

Uroflowmetria - jest prostym nieinwazyjnym badaniem, które ma na celu ocenę przepływu cewkowego w czasie mikcji. Badanie polega na ocenie przepływu moczu przez cewkę moczową w czasie i pozwala na ustalenie czy tempo przepływu moczu przez cewkę moczową jest prawidłowe. Badanie uroflowmetryczne nie da odpowiedzi jaka jest przyczyna osłabionego strumienia moczu.

Czy zapalenie prostaty zwiększa ryzyko wystąpienia raka prostaty?

Zapalenie gruczołu krokowego nie powoduje zwiększenia ryzyka wystąpienia raka prostaty. Stan zapalny tkanki gruczołowej powoduje podwyższone wartości PSA oznaczanego w surowicy krwi, ale nie ma to związku z powstaniem nowotworu.

Dlaczego leczenie zapalenia prostaty jest często nieskuteczne?

Ze względu na różnorodną i często nieznaną etiologię ustalenie prawidłowego rozpoznania i skuteczne leczenie jest często trudne dla urologa i frustrujące dla pacjenta. Bardzo często zespół bólowy miednicy małej może powodować dolegliwości imitujące zpalenie gruczołu krokowego, które nie odpowiada na zastosowane leczenie.

Czy zapalenie prostaty może powodować zapalenie pęcherza u partnerki seksualnej?

Nie udowodniono związku przyczynowego pomiędzy zwiększoną częstością zachorowań na zapalenie pęcherza moczowego u kobiet, których partnerzy chorują na zapalenie gruczołu krokowego.

Czy zapalenie prostaty może być spowodowane częstymi infekcjami u partnerki seksualnej?

Bakteryjne zapalenie prostaty nie jest chorobą zakaźną. Przyczyna bakteryjnego zapalenia gruczołu krokowego nie jest do końca poznana i nie można jej jednoznacznie wytłumaczyć. W żadnym z badań nie udowodniono, że zakażenie układu moczowego u kobiety może być przyczyną bakteryjnego zapalenia prostaty u mężczczyny.