Analiza składu kamieni moczowych
Badanie składu kamieni nerkowych, Badanie kamieni moczowodowych

Dlaczego warto zbadać kamień moczowy?

Znajomość składu kamieni nerkowych pozwala wdrożyć skuteczne leczenie profilaktyczne. Znając skład kamienia moczowego urolog może zalecić leczenie farmakologiczne i odpowiednią dietę, które skutecznie mogą zmniejszyć ryzyko powstawania nowych złogów i powiększania się złogów już istniejących. Szacuje się, że profilaktyka zmniejsza ryzyko nawrotu kamicy o 50%. Należy pamiętać, że blisko połowa pacjentów po ataku kolki nerkowej w ciągu 5 lat od ataku ponownie będzie miało  kolkę nerkową. 70% pacjentów po przebytej kolce nerkowej będzie miało ponowny atak w ciągu 20 lat. Kamica nerkowa ma negatywny wpływ na funkcję nerek, jest czynnikiem ryzyka przewlekłych infekcji a nawet urospesy. Na podstawie analizy złogu można wykonać dodatkowe badania krwi i moczu, w celu wykrycia przyczyn powodujących powstanie złogu w układzie moczowym. U 30% pacjentów z nawrotem kamicy po całkowitym usunięciu złogów obserwuje się nawrót kamicy o odmiennym składzie.

Fot. Zdjęcia przedstawiające różne rodzje kamieni pochodzących z układu moczowego.

Kto powinien zbadać kamień moczowy?

Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Urologicznego (EAU Guidelines on Urolithiasis) każdy pacjent, który samoistnie wydalił złóg lub miał usunięty kamień z nerki lub moczowodu powinien oddać go do analizy. EAU zaleca badanie składu kamienia w poniższych grupach chorych:

  Wszyscy pacjenci z pierwszorazowo rozpoznaną kamicą układu moczowego
  Wszyscy chorzy, u których doszło do nawrotu kamicy pomimo stosowania profilaktycznej farmakoterapii
  Wszyscy chorzy, u których doszło do powstania złogów w krótkim czasie po całkowitym ich usunięciu z układu moczowego
  Wszyscy pacjenci, u których doszło do nawrotu kamicy po wielu latach od usunięcia złogów z układu moczowego (skład kamienia może ulec zmianie po wielu latach).

U jakich pacjentów badanie składu kamienia powinno być uzupełnione badaniami metabolicznymi?

  Wszyscy chorzy z nawrotową kamicą nerkową
  Wszyscy pacjenci z czynnikami ryzyka kamicy moczowej
  Wszyscy pacjenci, u których pozostały kamienie w obrębie układu kielichowo-miedniczkowego po nieskutecznej próbie ich usunięcia

Jakie kamienie mogą być poddane analizie?

  Kamienie moczowe, które chory samoistnie wydalił („urodził”)
  Fragmenty złogu wydalone przez chorego po zabiegu kruszenia kamieni metodą ESWL
  Kamienie moczowe usunięte operacyjnie z nerki lub moczowodu

Techniki wykorzystywane do analizy składu złogów

Analiza składu kamieni nerkowych może być wykonana technikami o różnej czułości. Złotym standardem w analizie złogów moczowych na świecie jest spektroskopia w podczerwieni (IRS - ang. infrared spectroscopy) lub dyfrakcja rentgenowska (ang. X-ray difraction - XRD). Każda z wymienionych poniżej metod ma swoje wady i zalety. W niektórych przypadkach w celu ustalenia składu złogu konieczne jest wykonanie badań różnymi metodami. Do analizy składu złogów wykorzystywane są różne techniki:

1. Spektroskopia w podczerwieni - FTIR
2. Dyfrakcja rentgenowska
3. Mikroskopia polaryzacyjna
4. Analiza chemiczna
5. Chromatografia

1. Spektroskopia w podczerwieni - FTIR

Spektroskopia w podczerwieni jest metodą badawczą polegającą na analizie widma uzyskanego w wyniku oddziaływania promieniowania podczerwonego na analizowany kamień moczowy. Spektroskopia w podczerwieni uznawana jest za złoty standard w analizie składu złogów pochodzących z układu moczowego. Analiza składa się z dwóch etapów, pierwszy polega na zarejestrowaniu widma powstającego w wyniku pochłonięcia przez złóg promieniowania podczerwonego. W drugim etapie zarejestrowane widmo analizowane jest przy użyciu oprogramowania. Przed analizą badany złóg jest kruszony i mieszany z bromkiem potasu a następnie prasowany na tabletki (peletki) o grubości około 1 centymetra. Spektroskopia w podczerwieni jest najdokładniejszą metodą wykorzystywaną do badania składu kamieni nerkowych.

2. Dyfrakcja rentgenowska - XRD

Dyfrakcja rentgenowska (ang. X-Ray Difraction) jest kolejną metodą rekomendowaną przez Europejskie Towarzystwo Urologiczne do analizy składu kamieni moczowych. Dyfrakcja rentgenowska jest podstawową metodą w analizie struktury ciał krystalicznych wykorzystywaną w fizyce, medycynie i mineralogii.
Dyfrakcja rentgenowska jest zjawiskiem fizycznym polegającym na zmianie kierunku rozchodzenia się fali przechodzących przez analizowany kamień moczowy. Kryształy zbudowane są z uporządkowanych atomów w sposób charakterystyczny dla danego kryształu. Powstały dyfraktogram - graficzny obraz odchylenia fali rentgenowskiej analizowany jest za pomocą specjalnego oprogramowania komputerowego. Każda materia krystaliczna ma charakterystyczny obraz odchylenia fali rentgenowskiej w dyfrakcji.

3. Mikroskopia polaryzacyjna

Mikroskop polaryzacyjny wykorzystywany jest do badania skał, minerałów  także złogów pochodzących z układu moczowego. Zasada działania mikroskopu polaryzacyjnego oparta jest o zjawisko dwójłomności substancji w świetle spolaryzowanym.

4. Analiza chemiczna

Analiza chemiczna złogów moczowych jest najmniej precyzyjna, ale najczęściej wykonywana w Polsce. Badanie charakteryzuje się dużym odsetkiem nieprawidłowych rozpoznań. Według różnych źródeł szacuje się, że od 3-95% analiz wykonanych metodą chemiczną daje nieprawidłowy wynik.

5. Chromatografia

Jest to metoda służąca do rozdzielania mieszanin związków chemicznych. Po sproszkowaniu złogu jego specjalnie przygotowany roztwór przepuszczany jest przez warstwę żelu. Różna masa cząsteczkowa poszczególnych składników kamienia powoduje różne ich przenikanie przez warstwę żelu. Pierwszym etapem badania jest rozdzielenie badanej mieszaniny na poszczególne związki chemiczne a następnie ich identyfikacji fizykochemicznej. Najczęściej wykonywaną chromatografią w diagnostyce składu kamieni moczowych jest chromatografia żelowa będąca odmianą kolumnowej chromatografii cieczowej.

Jakich informacji nie dostarczy analiza składu kamieni moczowych?

Znajomość składu złogu niestety nie pozwala na ustalenie jaka jest przyczyna, która spowodowała jego powstanie w nerce. Poznanie składu kamienia i wprowadzenie modyfikacji dietetycznych nie pozwoli w stu procentach zapobiegać powstawania nowych złogów. Powstawanie kamieni moczowych jest skomplikowanym procesem, który nie jest do końca poznany.

Najważniejsze fakty na temat kamicy moczowej i analizy składu złogów

  Kamica nerkowa może być przyczyną pogorszenia funkcji nerek, nawrotowych zakażeń układu moczowego i powikłań związanych z przemieszczeniem złogu do moczowodu - kolka nerkowa, wodonercze, roponercze, urosepsa
  Blisko połowa pacjentów po epizodzie kamiczym w ciągu 5 lata dozna nawrotu dolegliwości
  Znajomość składu kamieni moczowych pozwala na leczenie farmakologiczne i zmianę nawyków żywieniowych, które skutecznie zmniejszają ryzyko nawrotu kamicy i narastania istniejących już złogów
  Najczęściej stosowaną a zarazem najmniej precyzyjną techniką wykorzystywaną w analizie składu złogów jest analiza chemiczna.
  Spektroskopia w podczerwieni i dyfrakcja rentgenowska są metodami rekomendowanymi przez Europejskie Towarzystwo Urologiczne.

Jeśli jesteście Państwo zainteresowani analizą złogu pochodzącego z układu moczowego (nerka, moczowód, pęcherz moczowy) wykonaną spektroskopem w podczerwieni prosimy o kontakt za pośrednictwem formularza: Konsultacje urologiczne online.