Profilatyka powstawania kamicy nerkowej

Kamica nerkowa występuje u 2-10% populacji i stanowi jedno z najczęściej występujących schorzeń układu moczowego. Mężczyźni chorują częściej u kobiet a szczyt zachorowalności występuje między 30 a 50 rokiem życia. Kamica nerkowa lub kolka nerkowa spowodowana kamicą moczowodową są jedną z częstszych przyczyn wizyt w gabinecie urologicznym.

Profilaktyka kamicy nerkowej może być pierwotna i wtórna. Profilaktyka pierwotna ma na celu zapobieganie powstawania złogów poprzez kontrolowanie czynników ryzyka. Profilaktyka wtórna kamicy układu moczowego ma na celu zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i odpowiednie leczenie.

Fot. Skrajne wodonercze w przebiegu kamicy górnego odcinka moczowodu. Nerka usunięta z powodu nawracających zakażeń układu moczowego.

Kamica układu moczowego jest schorzeniem polegającym na tworzeniu się złogów - kamieni w obrębie układu moczowego, które towarzyszy człowiekowi od tysięcy lat. Złogi w układzie moczowym odkrywane były w mumiach ze starożytnego Egiptu. Kamica nerkowa występuje częściej w krajach uprzemysłowionych z powodu większego spożycia soli kuchennej i białka zwierzęcego.

Szacuje się, że u blisko 50% pacjentów z atakiem kolki nerkowej dojdzie do ponownego ataku w ciągu 15 lat. Stosowanie profilaktyki kamicy istotnie redukuje ryzyko nawrotu i powikłań z nią związanych. Podstawowe badania takie jak badanie ogólne moczu, stężenie kwasu moczowgo i ocena składu złogu dostarczają istotnych informacji na temat charakteru złogów i możliwych działań zapobiegających nawrotowi kamicy.

Czynniki ryzyka kamicy układu moczowego

Znajomość czynników ryzyka wystąpienia kamicy moczowej ma kluczowe znaczenie w jej profilaktyce. Pacjenci wysokiego ryzyka wymagają ścisłego nadzoru i intensywnych działań profilaktycznych.

Czynniki dziedziczne

Wystąpienie kamicy w dzieciństwie i pozytywny wywiad rodzinny są najczęsciej obserwowanymi czynnikami ryzyka. Niektóre rodzaje kamicy nerkowej - kamica struwotowa, moczanowa lub złogi zbudowane z jednowodnego fosforanu wapnia (bruszyt) uznawane są za istotne czynniki ryzyka nawrotu kamicy nerkowej.

Czynniki anatomiczne zwiększające ryzyko wystąpienia kamicy

Utrudniony odpływ moczu spowodowany zaburzeniami czynnościowymi lub anatomicznymi stanowi czynnik ryzyka wystąpienia kamicy. Wśród najczęściej występujących anatomicznych i czynnościowych czynników wymienia się zwężenie połączenia miedniczkowo - moczowodowego, nerkę podkowiastą, nerkę gąbczastą, zwężenie moczowodu, torbiel ujścia moczowodu, refluks pęcherzowowo - moczowodowy, różne odprowadzenia moczu wykorzystywane po cystektomii radykalnej, neurogenne zaburzenia pęcherza moczowego. Przeszkoda w odpływie moczu może być wrodzona lub nabyta np. w przebiegu łagodnego przerostu gruczołu krokowego, zwężeniem cewki moczowej lub u pacjentów ze wstawkami jelitowymi wykonanymi w czasie cystektomii radykalnej.

Schorzenia zwiększające ryzyko wystąpienia kamicy

Niektóre schorzenia mogą powodować zwiększenie częstości występowania kamicy układu moczowego. Wśród najczęściej obserwowanych schorzeń wymienia się choroby zapalne przewodu pokarmowego (np. choroba Leśniowskiego Crohna), zespół krótkiego jelita, zespoły zaburzeń wchłaniania treści jelitowej, sarkoidoza, nadczynność przytarczyc.

Zapobieganie kamicy układu moczowego

Zwiększenie ilości wypijanych płynów

Najważniejszym zaleceniem profilaktycznym dla pacjentów z kamicą nerkową jest wypijanie odpowiedniej olości płynów. W aktualnych wytycznych EAU zalecana objętość wypijanych płynów w ciągu dnia wynosi od 2,5 do 3 litrów. Pacjenci powinni dążyć do uzyskania 2 - 2,5 litra moczu na dobę. Ciężar właściwy moczu powinien być mniejszy niż 1015 g/ml. Zwiększony ciężar właściwy moczu związany jest z większym ryzykiem krystalizacji i tworzenia lub narastania złogów. Kolor moczu może być wyznacznikiem odpowiedniego nawodnienia. Odpowiednio nawodniony pacjent wydala mocz koloru wodojasnego lub słomkowego. Zwiększona podaż płynów zmniejsza stężenie składników mineralnych w moczu i przyspiesza przepływ moczu w układzie moczowym.

Zalecane jest aby większość wypijanych płynów w ciągu dnia miało neutralny odczyn pH. Płyny powinny być wypijane w regularnych odstępach czasu. Dobrym nawykiem jest wypicie szklanki wody bezpośrednio przed snem i po obudzeniu. Woda powinna stanowić conajmniej połowę wypijanych płynów w ciągu dnia.

Stosowanie odpowiedniej diety w profilaktyce kamicy

Dieta w profilaktyce kamicy układu moczowego powinna być zróżnicowana i zbilansowana. Nie zaleca się unikania poszczególnych produktów u pacjentów, którzy nie znają składu złogu. Diety specjalne stosowane przez pacjentów z ocenionym składem złogu powinny być stosowane z umiarem. Unikanie różnych składników pokarmowych nie prowadzi do istotnego zmniejszenia ryzyka kamicy układu moczowego.

Spożycie soli kuchannej powinno być ograniczone do 3-5 gramów w ciągu doby. Zwiększona podaż sodu powoduje zwiększone wydalanie jonów wapnia w moczu co sprzyja krystalizacji złogów. Pacjenci powinni zwracać uwagę na zawartość chlorku sodu w produktach stosowanych w codziennej diecie. Zaleca się aby nie dosalać potraw i ograniczyć zastosowanie soli kuchennej do niezbędnego minimum.

Nadmierne spożycie białka zwierzęcego ma istotny wpływ na powstawanie złogów w kamicy nerkowej. Zalecana dobowa podaż białka wynosi od 0,8 do 1 grama białka na kilogram masy ciała pacjenta.

Ogólne zalecenia dla pacjentów z kamicą układu moczowego

Kamica moczowa występuje częściej u pacjentów prowadzących siedzący tryb życia. Regularna aktywność fizyczna z uwzględnieniem odpowiedniego nawodnienia w czasie i po wysiłku zmniejsza ryzyko występowania kamicy układu moczowego.

Redukcja masy ciała ma istotne znaczenie w profilaktyce kamicy układu moczowego. Zalecany wskaźnik masy ciała - BMI powinien wynosić od 18 do 25.

Ogólne zalecenia profilaktyczne - podsumowanie

  Zapewnienie odpowiedniej diurezy (ilości moczu) w ciągu doby. Zwiększenie ilości wypijanych płynów - dobowa ilość moczu powinna wynosić ok. 2 litrów. Istotny jest ciężar właściwy moczu - im stężenie moczu jest mniejsze tym mniejsze prawdopodobieństwo powstania złogów w nerce. Ciężar właściwy moczu powinien być mniejszy niż 1015 g/ml.
  Ograniczenie ilości spożywanego białka. Nadmierne spożywanie białka moze powodować jego filtrację do moczu co często jest przyczyną powstania macierzy przyszłego złogu - sole mineralne wytrącają się na cząsteczkach białka przyczyniając się do powstawaniu złogów.
  Regularna aktywność fizyczna. Siedzący tryb życia sprzyja powstawaniu kamicy nerkowej.
  Ograniczenie wypijanego soku grejpfrutowego.
  W kamicy szczawianowej należy ograniczyć ilość spożywanych szczawianów. Duża zawartość szczawianów występuje w szczawiu, rabarbarze, szpinaku.
  Ograniczenie spożycia soli kuchennej. Sól kuchenna jest źródłem sodu, który powoduje zwiększone wydalanie wapnia w moczu.
  Ograniczenie spożywania mleka i przetworów mlecznych.