Zapobieganie zakażeniom układu moczowego

Zapalenie pęcherza moczowego - częstość występowania i przyczyny

Co druga kobieta w ciągu życia doświadczy przynajmniej jednego epizodu zapalenia pęcherza moczowego. 33% kobiet przed 24 rokiem życia miało przynajmniej jeden epizod zapalenia pęcherza moczowego [1]. Zapadalność na infekcje układu moczowego rośnie a nieracjonalne stosowanie antybiotyków powoduje lawinowy wzrost antybiotykooporności, która prowadzi do powstawania szczepów opornych na wiele antybiotyków. Znajomość mechanizmów sprzyjających zakażeniom układu moczowego (ZUM), działania profilaktyczne i leczenie zgodne z aktualnymi wytycznymi pozwoli zmniejszyć ilość nawrotów i poprawi wyniki leczenia.

Objawy infekcji układu moczowego

Zapalenie pęcherza moczowego objawia się bólem lub pieczeniem w czasie oddawania moczu, zwiększoną częstością mikcji oraz bolesnym parciem na mocz. U większości chorych występuje ból lub dyskomfort w podbrzuszu oraz podwyższona temperatura ciała. Mocz pacjenta z zapaleniem pęcherza moczowego może stać się mętny a jego zapach staje się ostry i nieprzyjemny. U części chorych w czasie zapalenia pęcherza moczowego występuje krwiomocz czyli krwiste zabarwienie moczu spowodowane krwawieniem ze śluzówki pęcherza moczowego. Każdy przypadek krwistego zabarwienia moczu powinien być skonsultowany przez urologa celem wykluczenia innych przyczyn krwiomoczu (nowotwór układu moczowego, kamica moczowa etc.)

Zmiany w moczu w czasie infekcji układu moczowego

Jednym z pierwszych objawów zapalenia pęcherza moczowego jest zmiana zabarwienia moczu i jego zapachu. Mocz w stanie zapalnym może stać się mętny co spowodowane jest obecnością leukocytów i bakterii. W badaniu ogólnym moczu występują liczne bakterie, leukocyty a w przypadku zakażenia bakteriami Gram-ujemnymi typowe są azotyny. W celu potwierdzenia rozpoznania wykonuje się badanie ogólne moczu lub posiew moczu. Wykonanie posiewu moczu pozwala na identyfikację drobnoustroju powodującego stan zapalny i jego wrażliwość na dostępne antybiotyki.

Pacjenci przewlekle cewnikowani ze względu na długotrwałe zakażenie układu moczowego są szczególną grupą chorych. U większości osób w czwartej dobie od momentu wprowadzenia cewnika obserwuje się infekcję układu moczowego, która powinna być leczona w przypadku objawów zakażenia lub przed planowanym leczeniem zabiegowym. U części chorych z założonym cewnikiem kolor moczu w worku na mocz może mieć barwę niebieską lub fioletową. Pacjenci często traktują zmianę koloru worka jako efekt stosowanych leków lub suplementów diety. Zmiana zabarwienia moczu na fioletowy lub niebieski jest wynikiem zakażenia bakterią zdolną do produkcji enzymu - fosfatazy indoksylowej. Bakteriami, które najczęściej odpowiedzialne są za zmianę zabarwienia moczu w opianej sytuacji są Klebsiella pneumoniae, Providencia stuarti, Proteus mirabilis, Escherichia coli, Psudomonas aeruginosa.

Fot. Niebieski kolor układu moczowego u chorego przewlekle cewnikowanego z zakażeniem układu moczowego.

Czynniki ryzyka infekcji układu moczowego

  wiek - starzenie się organizmu powoduje zmiany, które wpływają na wzrost ryzyka rozwoju ZUM. U mężczyzn wraz z wiekiem wydzielina gruczołu krokowego ma mniejszą aktywność przeciwbakteryjną a powiększający się gruczoł krokowy sprzyja zaleganiu moczu w pęcherzu. Wraz z wiekiem u kobiet dochodzi do spadku stężenia żeńskich hormonów płciowych co powoduje zmiany fizjologicznej flory pochwy i sromu, która w warunkach prawidłowych pełni funkcję ochronną. Opadanie narządu rodnego u kobiet w okresie menopauzy może powodować obniżenie pęcherza moczowego sprzyjając zaleganiu po mikcji.
ciąża - powiększająca się macica u większości pacjentek powoduje zastój w układzie kielichowo-miedniczkowym nerki (w większości przypadków poszerzenie UKM obserwowane jest po stronie prawej). Zastój moczu jest udowodnionym czynnikiem ryzyka wystąpienia ZUM. Zmiany hormonalne odpowiedzialne są za zmniejszenie napięcia mięśniówki pęcherza moczowego i moczowodów co również sprzyja rozwojowi ZUM. W czasie ciąży obserwuje się glikozurię (obecność glukozy w moczu) co zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju zakażenia.
  kamica układu moczowego - złogi kamicze mogą w mechaniczny sposób uszkadzać śluzówkę powodując łatwiejsze przyleganie bakterii i ich namnażanie. W przypadku kamicy struwitowej złóg jest rezerwuarem bakterii przez co wyleczenie infekcji jest niemożliwe do momentu całkowitego usunięcia nawet najdrobniejszych fragmentów kamienia moczowego.
  cukrzyca - wpływ cukrzycy na rozwój zakażeń układu moczowego jest wieloraki. Obecność glukozy w moczu sprzyja rozwojowi bakterii a podwyższony poziom glikemii negatywnie wpływa na odporność organizmu. Polineuropatia czyli uszkodzenie nerwów może wpłynąć na upośledzenie funkcji mięśnia wypieracza budującego pęcherza moczowy co skutkuje zaleganiem moczu.

Leczenie zakażenia układu moczowego - analiza problemu

Skuteczność leczenia zależy od prawidłowo postawionego rozpoznania i ustalenie patogenu, który je wywołał. Niepowikłane zakażenie układu moczowego definiowane jest jako obecność 100 000 kultur bakterii w mililitrze. W przypadku występowania klasycznych objawów klinicznych zakażenia wystarczająca do postawienia rozpoznania jest ilość kultur bakterii 1000. W celu ustalenia jaka bakteria wywołał zakażenie i jaki antybiotyk wykazuje największą skuteczność w jej leczeniu wykonywany jest posiew moczu. W wielu przypadkach posiew moczu nie wnosi zbyt wiele do leczenia gdyż jest nieprawidłowo pobrany lub przetransportowany do laboratorium. Próbka moczu pobrana na posiew powinna być pobrana ze środkowej porcji porannego moczu po podmyciu. Mocz pobrany na posiew powinien być bezpośrednio dostarczony do pracowni mikrobiologicznej. Zbyt długie przechowywanie moczu lub zbyt długi transport negatywnie wpływają na jakość badania.

W jakich sytuacjach konieczne jest wykonanie posiewu moczu?

Wykonanie posiewu moczu umożliwia ustalenie drobnoustroju, który wywołał zakażenie i poznanie jego wrażliwości na antybiotyki. Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Urologicznego wykonanie posiewu moczu rekomendowane jest w przypadku:

  podejrzenie ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek
  w przypadku objawów, które nie ustąpiły pomimo leczenia lub nawróciły po jego zakończeniu w czasie do 4 tygodni
  u kobiet z nietypowymi objawami klinicznymi
  u kobiet w ciąży

Pacjenci przewlekle cewnikowani a problem zakażeń układu moczowego

Wprowadzenie cewnika do układu moczowego przyczynia się do kolonizacji układu moczowego uropatogenami i może być przyczyną powikłanego zakażenia układu moczowego. Leczenie farmakologiczne pacjentów przewlekle cewnikowanych w przypadku bezobjawowego bakteriomoczu powinno być ograniczone do odpowiedniego nawodnienia i stosowania leków roślinnych. Nie zaleca się wykonywania posiewu moczu u chorych cewnikowanych, u których nie występują objawy kliniczne zakażenia (gorączka, dreszcze, złe samopoczucie, ból podbrzusza i okolic lędźwiowych. Mętny kolor moczu u chorego przewlekle cewnikowanego nie powinien być traktowany jako objaw zakażenia i nie powinien stanowić podstawy do rozpoczęcia leczenia farmakologicznego.

Czy wszyscy pacjenci z bakteriomoczem wymagają leczenia antybiotykiem?

Zapadalność na infekcje dróg moczowych rośnie a wzrost antybiotykooporności drobnoustrojów jest już faktem. Stosowanie antybiotyków bez wskazań klinicznych generuje koszty i powoduje powstawanie szczepów opornych. Zgodnie z wytycznymi EAU bezobjawowy bakteriomocz (obecność bakterii w moczu) nie powinien być leczony antybiotykami w przypadku:

  kobiet niebędących w ciąży
  pacjentów z cukrzycą
  chorych w podeszłym wieku
  pacjentów z pęcherzem neurogennym
  chorych z utrzymanym na stałe cewnikiem w drogach moczowych

Należy wspomnieć, że obecność leukocytów w moczu u chorego z bakteriomoczem, któremu nie towarzyszą objawy kliniczne zakażenia nie stanowi wskazania do rozpoczęcia leczenia przeciwdrobnoustrojowego. Bezobjawowy bakteriomocz u kobiety w ciąży jest wskazaniem do zastosowania antybiotykoterapii. Bezobjawowy bakteriomocz u ciężarnej w pierwszym trymestrze ciąży wiąże się z 50% ryzykiem wystąpienia odmiedniczkowego zapalenia nerek w trzecim trymestrze. Bakteriomocz w ciąży jest udowodnionym czynnikiem ryzyka porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej płodu.

Rola fitoterapii w leczeniu zakażeń układu moczowego

Od lat znany jest korzystny wpływ fitoterapii w leczeniu zakażeń układu moczowego. Preparaty roślinne zawierają w swym składzie składniki o działaniu odkażającym - przeciwbakteryjnym i moczopędnym - zwiększenie produkcji moczu. Stosowanie preparatów roślinnych może być wykorzystane w profilaktyce zakażeń układu moczowego. 

Zapobieganie nawrotom zakażenia układu moczowego

Istnieje wiele sposobów zapobiegania nawrotów ZUM, ale żaden z nich nie daje stuprocentowej gwarancji. Wśród najczęściej wymienianych sposobów walki z nawrotami zakażenia układu moczowego wymienia się:

  zwiększenie ilości wypijanych płynów celem uzyskania możliwie największej diurezy (dobowa objętość moczu powinna wynosić około 2,5 do 3 litrów)
  unikanie długotrwałego przetrzymywania moczu
  zapobieganie zaparciom
  oddanie moczu po stosunku płciowym
  odpowiednia higiena osobista - unikanie syntetycznej bielizny, technika podcierania, unikanie środków plemnikobójczych

Dodatkowo stosuje się profilaktykę farmakologiczną, która u części pacjentów przynosi korzystne efekty:

  leki ziołowe o działaniu moczopędnym i przeciwbakteryjnym
  Estrogeny stosowane miejscowo w przypadku kobiet w okresie pomenopauzalnym
  immunoprofilaktyka czyli stosowanie preparatu OM-89 (lek o nazwie Uro-Vaxom), który stymuluje układ odpornościowy w obrębie dolnych dróg moczowych.
  Probiotyki
  Żurawina
  D-mannoza
  Profilaktyczna antybiotykoterapia
  Samodzielne rozpoczęcie leczenia w przypadku objawów zakażenia bez konsultacji z lekarzem

Urosept jest znanym od lat lekiem roślinnym stosowanym w zapobieganiu infekcji układu moczowego i kamicy moczowej. Lek wykazuje działanie bakteriobójcze i moczopędne co może zmniejszać ryzyko wystąpienia zakażenia układu moczowego. Dodatkowe informacje na temat preparatu można znaleźć w dziale: Ulotka leku Urospet.

Piśmiennictwo:
1. Foxman, B. Epidemiology of urinary tract infections: incidence, morbidity, and economic costs. Dis Mon, 2003. 49: 53.

Artykuł sponsorowany przez www.urosept.pl