Leczenie raka prostaty metodą HIFU

HIFU (z ang. High Intensity Focused Ultrasound) - skupiona wiązka fal ultradźwiękowych o wysokim natężeniu jest minimalnie inwazyją metodą leczenia raka gruczołu krokowego. Mechanizm działania HIFU na tkankę stercza jest podwójny. HIFU powoduje wzrost temperatury tkanki do ponad 65 stopni Celsjusza i doprowadza do powstania kawitacji w obrębie komórek stercza czyli powstania pęcherzyków gazu, które mechanicznie uszkadzają tkankę gruczołu krokowego.

Metody radykalnego leczenia raka gruczołu krokowego

Rak gruczołu krokowego (RGK) jest jednym z najczęściej rozpoznawanych nowotworów u mężczyzn. W przypadku raka ograniczonego do gruczołu krokowego chory może być leczony radykalnie. Prostatektomia radykalna i radioterapia są podstawowymi metodami leczenia radykalnego.

Rosnąca świadomość na temat raka gruczołu krokowego i wczesne rozpoczęcie screeningu w kierunku RGK przyczyniły się do wzrostu liczby pacjentów z rakiem o niskim stopniu zaawansowania klinicznego, który zajmuje małą część gruczołu krokowego. Powikłania obserwowane po leczeniu operacyjnym i radioterapii przyczyniły się do rozwoju małoinwazyjnych metod leczenia takich jak HIFU czy krioablacja.

HIFU - skupiona wiązka fal ultradźwiękowych o dużym natężeniu oraz krioablacja stercza (CSAP) są metodami organooszczędzającymi, które dynamicznie się rozwijają i są coraz powszechniej dostępne w wielu ośrodkach w Europie. Pierwsze próby zastosowania HIFU w leczeniu raka prostaty opisał Gelet w 1996 roku. Ze względu na problemy techniczne z pomiarem temperatury tkanki na wiele lat rozwój metody był zahamowany. Do 2015 roku na całym świecie wykonano około 51 000 zabiegów HIFU w leczeniu raka stercza.

Mechanizm działania HIFU i przebieg zabiegu

HIFU jest nieinwazyjną opcją leczenia raka prostaty ograniczonego do narządu. Energia fal ultradźwiękowych powodująca wzrost temperatury i zjawisko kawitacji w komórkach ma za zadanie zniszczyć komórki nowotworu. Wysoka temperatura tkanki poddanej działaniu HIFU i powstanie pęcherzyków gazu wewnętrz komórek powoduje martwicę koagulacyjną tkanki.

W zależności od wielkości gruczołu krokowego HIFU trwa od 1 do 4 godzin. Objętość gruczołu krokowego powyżej 30 ml jest wskazaniem do wczęśniejszej lub wykonywanej w czasie HIFU przezcewkowej elektroresekcji gruczołu krokowego. HIFU wykonywane jest w znieczuleniu regionalnym lub rzadziej ogólnym złożonym. W czasie procedury chory układany jest na boku a do odbytnicy wprowadzana jest sonda. Sonda aparatu ma dwojakie działanie - emituje falęultradźwiękową o wysokiej energii i obrazuje napromieniany gruczoł co pozwala na precyzyjne zaplanowanie obszaru leczonej tkanki. W większości ośrodków chory wypisywany jest do domu następnego dnia po zabiegu. Przeważąjąca część chorych wymaga założenia cewnika na okres 7 dni lub dłużej (u chorych wymagających długotrwałego cewnikowanie korzystne jest wytworzenie przetoki nadłonowej)

Wskazania do HIFU

Procedura HIFU może być rozważana u pacjentów niskiego lub średniego ryzyka z rozpoznanym rakiem ograniczonym do narządu (cT1-T2), którzy nie wyrażają zgody na leczenie radykalne (prostatektomia / radioterapia) lub istnieją przeciwwskazania do jego wdrożenia. W większości ośrodków na świecie za kryterium kwalifikacji uznaje się pacjentów z PSA poniżej 15 ng/ml i sumą Gleasona poniżej 7. Objętość stercza nie powinna przekraczać 40 ml. Jako ciekawostkę należy uznać fakt, że w większości badań analizujących efekty HIFU a kryterium włączenia był wiek chorego powyżej 70 lat. HIFU możę być rozpatrywana jako opcja ostatniej szansy (salvage treatment) u chorych ze wznową miejscową po radioterapii lub prostatektomii radykalnej.

HIFU w wytycznych Europejskiego Towarzystwa Urologicznego z 2015 roku

Pacjent zakwalifikowany do HIFU powinien być poinformowany, że brak jest wieloletnich obserwacji chorych po leczeniu metodą HIFU. Chory zakwalifikowanydo HIFU musi być poinformowany, że metoda jest w trakcie badań i brak jest długoletnich (ponad 10 lat) obserwacji jej skuteczności i powikłań odległych. W aktualnych wytycznych EAU brak jest wytycznych w jaki sposób kontrolować chorego po HIFU oraz jakie są kryteria rozpoznania wznowy po zabiegu. Na stronach ośrodków wykonujących HIFU metoda ta przedstawiana jest jako najmniej inwazyjny sposób leczenia raka prostaty jednak należy pamiętać, że tak jak każda procedura zabiegowa HIFU niesie ze sobą ryzyko specyficzncyh powikłań.

Graf. Wytyczne EAU z 2015 roku - LE/GR - 3B

Zgodnie z wytycznymi EAU (Europejskie Towarzystwo Urologiczne) z 2015 roku metoda HIFU i krioterapia w leczeniu raka prostaty mogą być alternatywą dla pacjentów, którzy nie kwalifikują się do leczenia radykalnego lub nie wyrażają zgody na takie leczenie. Metodami radykalnego leczenia raka gruczołu krokowego uznaje się prostatektomię radykalną lub radioterapię. Prostatektomia radykalna może być wykonana metodą otwartą, laparoskopową lub z użyciem robota.

Rola HIFU w leczeniu raka stercza na świecie

Jak już wcześniej wspomniano HIFU w wytycznych EAU uważane jest za metodę eksperymentalną. Wytyczne Włoskiego Towarzystwa Urologicznego (AURO) rekomendują HIFU jako opcję leczenia u pacjentów z oczekiwanym czasem życia ponad 10 lat, stopniu klinicznego zaawansowania cT1-T2 z PSA poniżej 15 ng/ml i brakiem przerzutów do węzłów chłonnych. Francuskie Towarzystwo Urologiczne zatwierdziło HIFU jako opcję leczenia raka stercza u chorych powyżej 70 roku życia (PSA <15 ng/ml). W obu przypadkch suma Gleasona nie może przekraczać 7.

W październiku 2015 amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła HIFU jako opcję leczenia radykalnego u chorych z rozpoznanym rakiem stercza ograniczonym do narządu (cT1-T2). FDA zatwierdziło urządzenie Sonablate 450 produkowane przez amerykańskiego producenta Focus Surgery Inc. do leczenia HIFU. Zatwierdzenie Sonablate 450 do leczenia RGK metodą HIFU jest krokiem milowym w rozwoju tej metody. W 2014 roku FDA odrzuciło wniosek producenta ze względu na zbyt mała ilość badań klinicznych potwierdzających skuteczność HIFU w leczeniu raka stercza i krótki czas obserwacji po zabiegu.

Powikłania HIFU

Tak jak każda procedura medyczna HIFU niesie ze sobą ryzyko specyficznych powikłań. Wśród najczęściej występujących powikłań wymienia się:

  zatrzymanie moczu i objawy dyzuryczne spowodowane obrzękiem lub martwicą gruczołu krokowego
  zatrzymanie moczu spowodowane zwężeniem szyi pęcherza moczowego
  przewlekła infekcja układu moczowego
  różnego stopnia nietrzymanie moczu (większe ryzyko po terapii aparatem Ablatherm w stosunku do aparatu Sonablate 500)
  zaburzenia erekcji
  zwężenie cewki moczowej lub przetoka cewkowo-odbytnicza
  zapalenie spojenia łonowego
  przewlekły zespół bólowy miednicy małej

Kontrole po leczeniu metodą HIFU

Nie istnieją jasne wytyczne jak powinien wyglądać follow-up u pacjentów leczonych HIFU. Uznaje się, że ocena stężenia PSA powinna być wykonywana co 3 miesiące przez pierwsze dwa lata po HIFU. Po HIFU zalecana jest biopsja gruczołu krokowego w 6 lub 12 miesiącu po zabiegu. Bioposja jest zalecana u wszystkich chorych ze wzrostem PSA po zastosowaniu terapii HIFU.

HIFU w Polsce

Pierwsza procedura z wykorzystaniem fal ultradźwiękowych o dużym natężeniu wykonana została w 2006 roku w Klinice Urologii Ogólnej, Onkologicznej i Dziecięcej w Bydgoszczy. Metoda HIFU stosowana jest w ośrodku w Grodzisku Mazowieckim a HIFU Focal One w ośrodku w Osielsku.

Polecany artykuł

  Najczęściej zadawane pytania na temat HIFU